"Dwie karty" Agnieszka Hałas

Agnieszka Hałas ma w fandomie opinię jednej z najbardziej niedocenionych pisarek. Głównie niedocenionej przez wydawców, bo jak dotąd udawało się jej wydawać w oficynach niszowych z ograniczoną dystrybucją i promocją – a trudno zbudować sobie fanbazę, kiedy twoje książki docierają tylko do osób już zaangażowanych. Teraz za sztandarowy cykl Agnieszki, czyli „Teatr węży”, zabrał się Rebis – czyli wydawnictwo znane i z pewnością umiejące w marketing. Czekałam na to z lekturą. Kruki od lat krakały, że dobre i w ogóle, więc dlaczego miałabym sobie odmawiać rarytasów teraz, kiedy stały się znacznie łatwiej dostępne? Acz muszę przyznać, że to krucze krakanie i ogólny klimat niedocenionej perełki sprawił, że miałam pewne oczekiwania. Które podczas lektury musiałam zweryfikować.

Kiedy bogowie (po iście pyrrusowym zwycięstwie w wojnie z siłami zła) opuszczali świat, okryli go Zmroczą, aby chroniła mieszkańców przed demonami. Pieczę nad Zmroczą sprawują srebrni magowie – pilnują zachowania równowagi niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania osłony. No i są jeszcze czarni magowie, którzy według srebrnych tę równowagę zakłócają…

Tymczasem w Shan Vaola, dużym i bogatym mieście nad Zatoką Snów, grupa nędzarzy znajduje na brzegu morza mężczyznę. Zaczyna się zakłócenie Zmroczy, a to nie jest dobra pora na zostanie na zewnątrz, zwłaszcza dla kogoś, kto jak widać sporo przeszedł i nie bardzo jest z nim jakikolwiek kontakt. Dlatego zbieracze śmieci postanawiają zabrać nieznajomego do swojej kryjówki. Gdzie ten stopniowo wraca do siebie. I choć nie pamięta swojej przeszłości, to dość szybko orientuje się, że jest wyszkolonym czarnym magiem…

Pierwszym zaskoczeniem był fakt, że książka nie ma określonej linii fabularnej. Wiecie, zwykle, kiedy czyta się powieść (zwłaszcza fantasy, bo tutaj autorzy są raczej nieskłonni do eksperymentów konstrukcyjnych), to od razu wiadomo, o co chodzi. Jeśli mamy mroczny artefakt, to fabuła będzie dążyć do jego zniszczenia. Jeśli mamy księcia, który utracił tron, to wiadomo, że będzie próbował go odzyskać. Jeśli mamy drużynę najemników, to będą próbowali wykonać zlecone im zadanie i tak dalej. Tymczasem bohater Hałas po prostu jest, robi różne rzeczy… i tyle. Nie dąży do niczego, z nikim nie walczy, teoretycznie żadne siły rządzące światem się nim nie interesują, próbuje po prostu przeżyć. Owszem, dzieją się wokół niego wydarzenia niesamowite, ścierają się potęgi, ale tak naprawdę Krzyczący w Ciemności jest najwyżej ich mimowolnym uczestnikiem (żeby nie powiedzieć – gapiem). Nie chcę powiedzieć, że taka konstrukcja fabuł jest wadą. Wręcz przeciwnie – przy zalewie fabuł generycznych i przewidywalnych to raczej powiew świeżości. Tylko ostrzegam, że prowadzenia przez cały alfabet, od punktu A przez B do Z nie będzie.

Sam świat przestawiony jest jak dotąd fragmentarycznie – co jest wymuszone narracją skupioną na bohaterze, który żyje w tunelach pod miastem. Brakuje mi trochę szerszej perspektywy, ale przede mną jeszcze dwa tomy, więc może się pojawi. Tymczasem wycinek, który autorka postanowiła nam pokazać jest faktycznie oryginalny, zwłaszcza na tle rodzimej twórczości. Oto bowiem mamy miasto, plus-minus renesansowe. Ale nie tę jego część, którą eksploatuje większość pisarzy fantasy – nie domu zamożnych mieszczan, nie mieszkanka robotników, nawet nie dzielnice rozrywki, gdzie jedni próbują pozyska pieniądze od utracjuszy dobrowolnie, a inni… mniej dobrowolnie. Hałas skupiła się na tej najmniej reprezentacyjnej stronie miasta: podziemnych slumsach. Gdzie schronienie znajdują nie tylko ludzie niskich warstw społecznych (lub tacy, którzy z racji zawodu nie powinni być zbyt widoczni), ale też odmieńcy. Wszak Shan Vaola to miasto zarządzane przez srebrnych magów, więc i o nienaturalne stworzenia tu łatwo. A że mocno niekiedy różnią się od ludzi, to i nie są mile widziane w lepszych dzielnicach. 

Taki wybór dekoracji sprawia, że powieść jest nieco mroczna - podziemia nie są szczególnie estetyczne a biedacy zdrowi, ścieki nie pachną fiołkami i tak dalej. Tak więc trzeba się przygotować na nieco turpistyczne doznania, jeśli ma się ochotę na lekturę "Dwóch kart".

Hałas bardzo skutecznie porzuciła klasyczny bestiariusz fantasy – jak dotąd zamiast elfów i krasnoludów mamy odmieńców, chowańce i demony (oraz trochę pomniejszego tałatajstwa). Dwa ostatnie to po prostu stworzenia z innych wymiarów – demony mieszkają w… miejscu, które nosi wszelkie znamiona piekła, wygląd też mają klasyczny (z tym, że jest to raczej klasyczny Bosch, a nie brzydal z rogami i kopytami, plus trochę inspiracji różnymi mitologiami), a ich głównym celem jest pozyskanie dusz, od czego zależy potęga ich domeny. Chowańce to po prostu stworki sprowadzane z różnych platform astralnych, aby pełnić funkcje pomocnika maga i mogą mieć dowolny wygląd. Mnie osobiście najbardziej zainteresowali odmieńcy, których genezę i funkcję autorka nakreśliła tylko bardzo z grubsza. Zwykle są humanoidalni, ale zakres tej humanoidalności waha się od zrakowaciałego goblina po mokra fantazję miłośnika furry. Zwykle są inteligentne. I zwykle żyją na marginesie – o ile toleruje się je, kiedy są pożyteczne, to przeważnie woli się ich nie oglądać, a kiedy dzieje się im coś złego, nikt się o nich nie upomni. Maja własną kulturę, dość hermetyczną. Mamy wśród nich kilka bardzo ciekawych postaci – moją ulubioną i chyba najlepiej zarysowaną jest Pyszczek, kobieta kot, która zarabia zwykle jako tancerka. Mam nadzieję, że jeszcze ją spotkam. I że autorka rzuci więcej światła na odmieńców jako takich, bo to dla mnie fascynująca grupa społeczna (gatunek chyba nie do końca).

Magia jako taka też jest przedstawiona ciekawie (jak i magowie w swej masie). Dzieli się, jak wspomniałam wyżej na srebrną i czarną. Srebrni magowie darzeni są szacunkiem (a przynajmniej budzą zdrowy lęk) i ogólnie trzymają władzę, mają swoje uniwersytety, a o prestiżu niech świadczy fakt, że nazywaj się Elitą. To legalna magia, a talent do niej jest pożądanym towarem. Czarna magia jest skażona, wyklęta, a tych, którzy urodzili się z talentem do niej ściga się niczym zbrodniarzy. Autorka nie wyjaśnia nam na tym etapie, jak działa magia srebrna, natomiast wiemy, że czarni magowie żywią się emocjami, zwłaszcza tymi negatywnymi - bólem, cierpieniem, rozpaczą. I to jest ten moment, w którym chyba zaczynam zaczyna nadinterpretować, ale nie potrafię się powstrzymać.

Otóż widzicie, korzystanie z obu rodzajów magii wymaga podobnych mechanizmów - pentagramy, rytuały, zioła, krew. Pomimo jednoznacznie kojarzących się nazw nie można im przypisać dobra i zła - czarni magowie, którzy zatracili się w swoim talencie bywają okrutni i niebezpieczni (cóż, ktoś, kto robi się potężniejszy od cudzego cierpienia będzie pewnie bardzo kreatywny w dążeniu do zwiększenia swojej potęgi), ale srebrni wcale nie są lepsi pod tym względem (ich dla odmiany interesuje tylko Ekwilibrium, równowaga Zmroczy i dla jej utrzymania stosują zasadę, że cel uświęca środki. Naprawdę wszystkie środki). Dlatego nie chce mi się wierzyć w to, że czarna magia jest nienaturalna i trzeba ją tępić. Przecież równowagi nie osiąga się przez wyeliminowanie jednego z pary. Układ między czarnymi a srebrnymi magami bardziej pasuje mi do sytuacji, kiedy historię napisali zwycięzcy - srebrni w tym przypadku (a autorka zasugerowała nam jeszcze, ze oficjalne wersje mitów w jej świecie niekoniecznie są jedynymi wersjami, nie bardziej prawdopodobnymi niż reszta). Dlatego nasuwa mi się myśl, że destabilizacja Zmroczy nie jest przyczyną tępienia ka'ira, czarnych magów. Tylko jej skutkiem. Być może ta teoria umrze wraz z przeczytaniem kolejnego tomu, ale na razie bardzo mi się podoba.;)

Chyba popadłam za bardzo w dygresje i detale, wróćmy więc może do spraw istotnych. Głównego bohatera na przykład. Sam Krzyczący w Ciemności to jest ten typ bohatera, który bardzo lubię – niby mroczny, po przejściach, ale jednak na swój sposób szlachetny. Coś pomiędzy chaotyczny dobry a neutralny dobry. Problem w tym, że nie czuję, żebym dobrze go poznałam. Autorka trzyma czytelnika na dystans od swojego bohatera i pozwala się do niego zbliżyć dość rzadko. Widzimy, co robi, ale nie wiemy, co myśli. Oczywiście z biegiem fabuły sytuacja się poprawia, ale wiąż nie wiemy, co w głowie maga siedzi, jak widzi świat i czego pragnie. Być może wynika to z faktu, że Krzyczący sam nie do końca wie, kim jest. Nie pamięta przeszłości i od czasu do czasu dopada go lęk związany z tym, do czego może doprowadzić go nadmierne i niekontrolowane użycie mocy, ale poza tym nie ma żadnych celów i ambicji, a fabuła nie zmusza go do porzucenia wygodnej kryjówki w podziemiach. Widzę w nim ogromny potencjał, ale obawiam się, że zaprezentuje go w pełni dopiero, kiedy ktoś go wykurzy z przytulnej krypty. Na co liczę (sorry, Krzyczący).

Przyznam, że mimo kilku wad i zgrzytów, z niecierpliwością czekam na premierę kolejnej części „Teatru węży”. Krzyczący w Ciemności jest bohaterem, jakiego w znanej mi rodzimej fantasy mi brakowało, dlatego cieszę się nako lejne spotkanie (kto wie, może tym razem da się lepiej poznać?). To samo dotyczy w sumie świata przedstawionego. No kawałek dobrej fantastyki po prostu. Lubię takie. 

Książkę otrzymałam od autorki. 

Tytuł: Dwie karty
Autor: Agnieszka Hałas
Cykl: Teatr węży
Wydawnictwo: Rebis
Rok: 2017
Stron: 370