Jak już gdzieś kiedyś wspominałam, nosiłam się z zamiarem pisania notek bardziej ogólnych, esejopodobnych. Oto właśnie jedna z takich notek - a właściwie jedna trzecia takiej notki, bo jakkolwiek wierzę w dobrą wolę moich czytelników, tak znam możliwości swojego wątłego warsztatu pisarskiego i wiem, że nie piszę aż tak zajmująco, żeby pięć stron mojej pisaniny ktoś wytrzymał. Kolejne części w odstępach tygodniowych.
***
Tyle się mówi o tym, że znaleźć
jakąś niezłą powieść fantasy to w zalewie powszechnej tandety nie lada sztuka.
Inna rzecz, że każdy ocenia według innych kryteriów. Niektóre pozostają stałe i
niezmienne, jak poziom językowy, sprawność posługiwania się piórem i wszystko
to, co można określić słowem technikalia – nimi oczywistościami nie będę się
zajmować. Reszta może się zmieniać wraz z wiekiem i doświadczeniem czytelniczym.
Już za chwileczkę dowiecie się więc, co powinna mieć książka fantasy, żeby Moreni
uznała ją za dobrą (przynajmniej teraz, bo za kilka lat lista może się zmienić).
Oczywiście książka nie musi zawierać wszystkich wymienionych elementów, jednak
w przypadku braków zawsze pozostaje jakiś niedosyt.
 | ||
| No i znajdź tu człowieku coś ciekawego... Obrazek nie jest mój i nie wiem, kto jest autorem (choć dziwnie przypomina mi ilustracje Moersa). Jak wszystkie (chyba, że zaznaczę inaczej) został ściągnięty z otchłani netu. |
Świat przedstawiony
Jaki w końcu jest ten dobry świat przedstawiony? Przede wszystkim –
dopracowany, czyli taki, w którym każdy z licznych szczegółów wskazuje na to,
że autor wszystko opracował w głowie i pieczołowicie rozplanował, a
czytelnikowi wydziela informacje w ściśle określonych dawkach. Brak tej cechy w
skrajnych przypadkach można rozpoznać po tym, że w trzecim tomie sagi pojawia
się coś, co mogłoby być już w tomie pierwszym, ale autor wpadł na to dopiero
teraz – vide „Dziedzictwo” Paoliniego i smoczy punkt widzenia. Są co prawda
autorzy, którzy tak sprawnie tkają swoją opowieść, że potrafią wmówić
czytelnikowi, iż danego elementu wcale nie wymyślili miesiąc temu, przeciwnie,
to było zaplanowane. Ponieważ trzeba do takiego wodzenia za nos nie lada
warsztatu, chętnie udaję, że dałam się nabrać (a częściej – faktycznie daję się
nabrać i wszyscy są zadowoleni).
 |
| Zapuszczone średniowieczne miasteczko rzadko bywa pokazywane przez autorów. Chyba, że w tle widać miejsce uwięzienia Wielkiego Zła. |
Drugą cechą dobrego neverlandu jest wewnętrzna logika. Przejawia się w
tym, że nawet jeśli autor jakieś prawo fizyki zmienia, to zgrabnie uzasadnia, z
czego zmiana wynika i jak wyglądają jej skutki. Wiecie, średniowieczne realia
wyglądały, jak wyglądały z pewnych konkretnych przyczyn. Miecz trzyma się za
tępy koniec nie dlatego, że ten ostry tak ładnie błyszczy. Wiec jeśli autorowi
zamarzy się, żeby w jego powieści miecze trzymano za głownie, niech mi
wytłumaczy, dlaczego. Jeśli postanowi na kartach książki umieścić wielkie
latające gady, też niech wytłumaczy, jak, do cholery, latają: bo magia napędza
(ale z magią trzeba bardzo ostrożnie), bo mają pęcherze wypełnione gazem
lżejszym od powietrza, bo to wcale nie gady, tylko co innego, bo jednak gady,
ale stałocieplne i o wysoce wydajnym metabolizmie (tu jest pułapka – jeśli mają
szybki metabolizm, muszą dużo jeść, a skąd biorą jedzenie? Z drugiej strony,
bardzo ładnie w ten model wpisują się legendarne i mityczne gadziny, które
przybywają skądś i dokądś mogłyby odlatywać, po oczyszczeniu terenu z ofiar,
gdyby ich jakiś bohater nie utłukł – ale to temat na osobne rozważania). W
przeciwnym razie czytelnik może się dowiedzieć, że konie piją morską wodę
(potem autor trzymał się wersji, że to były „specjalne” konie, ale w tekście o
tym nie wspomniał), krowy karmione są suszonymi grzybami, a wraz ze wzrostem wysokości
o 3 metry temperatura spada o połowę (z czego nic nie wynika dla fizyki,
meteorologii i biologii przedstawionego świata).
 |
| Jakiś zamek zawsze musi być. |
Gdy występują te dwie główne cechy, niejako w konsekwencji powstaje
kilka kolejnych: głębia i wielowymiarowość świata przedstawionego, dopracowana
linia czasowa (czytelnik wie, że coś się w krainie działo, zanim rozpoczęła się
akcja powieści i to „coś” zostawiło jakieś ślady), mitologia i wiele innych
drobiazgów, których imię jest Legion, ale znaczenie mniej istotne, więc dam im spokój.
Dopiero, gdy świat ma wymienione właściwości, mogę go uznać za naprawdę dobry.
 |
| Chatka wiedźmy też musi być, bo to najczęstsza, poza królewną, postać kobieca w fantasy. O kobietach jeszcze będzie. |
Co ciekawe, polskim autorom najnormalniej w świecie nie wychodzi
tworzenie neverlandów – osobiście znam dwa (a ze słyszenia trzeci) naprawdę
dobry, skomplikowany i rozległy świat stworzony przez Polaków na potrzeby ich
powieści (Meekhan i okolice Wegnera oraz świat wiedźmina Sapkowskiego, ten trzeci to Szerer Kresa; jakby
ktoś znał coś jeszcze, to chętnie przeczytam). Znacznie lepiej wychodzi im
przerabianie tego, co znają – stąd popularność urban fantasy i wszystkich
„zamkniętych drzwi”, gdzie obok naszego świata funkcjonuje jeszcze jakiś inny,
mniej lub bardziej podobny (na podobnej zasadzie działają wszystkie fikcje
historyczne). Tylko wiecie, ja jestem czytelnik wymagający – najbardziej cenię krainy
stworzone od podstaw. I tak na przykład seria o Patrolach Łukianienki (choć ją
uwielbiam) nie za bardzo się kwalifikuje do otrzymania najwyższej noty za świat
przedstawiony, bo jest to tylko współczesna Moskwa przefiltrowana przez
magiczny sączek. Tu z resztą leży i cuchnie mój osobisty problem związany z
gatunkami urban fantasy i alternatywnymi historiami – nie oferują mi nowych uniwersów
do poznania (no chyba, że jednak oferują, bo i na to są metody, ale my nie o
tym). Nawet jeśli w tych powieściach mamy świetnych bohaterów, nieprzeciętne
postaci kobiet, zaskakujące pomysły, wartką fabułę i co tam jeszcze czytelnicza
dusza by chciała, nie umiem ocenić powieści fantastycznej osadzonej w naszej
rzeczywistości wyżej od posiadającej podobne atuty powieści fantasy osadzonej w
nie naszej rzeczywistości.
